Hoe beïnvloeden de seizoenen ons?

Wat is infradiane ritmiek?

Infradiane ritmies is een cyclisch patroon dat langer duurt dan een dag, en dat ons gedrag, onze emoties en onze gezondheid op verschillende manieren beïnvloedt. Een van de meest bekende voorbeelden van infradiane ritmiek is de menstruatiecyclus. Deze cyclus, gemiddeld ongeveer 28 dagen lang, wordt gecoördineerd door een complex samenspel van hormonen.

Minder slaap in de zomer 

Daarnaast zijn er tal van andere infradiane ritmes die ons leven beïnvloeden. Denk aan het seizoensgebonden ritme van slaap, dat wordt beïnvloed door veranderingen in daglicht en temperatuur. In de zomer slapen we gemiddeld zo’n drie kwartier korter ten opzichte van de winter. Ook is onze slaap in de zomer minder vast; we worden ’s nachts wat vaker wakker waardoor de slaap wat minder efficiënt is. 

Honger en verzadiging

Het ritme van honger en verzadiging is nauw verbonden met onze stofwisseling en voedingsgewoonten. Zonder dat we er ons bewust van zijn, veranderen ook onze eetgewoonten met de seizoenen. In de lente en zomer kiezen we vaker voor koolhydraatrijke, vetarme voeding. In de herfst en winter is die balans andersom: dan zitten er minder koolhydraten en meer vetten in onze maaltijden. We krijgen daardoor ook zo’n 300 kcal meer binnen ten opzichte van de zomer. Instinctief zijn we nog steeds bezig een ‘voorraadje’ aan te leggen om de koude periode door te komen. 

Vragenlijstonderzoek onder ploegendiensten

In de afgelopen 10 jaar hebben we veel vragenlijstonderzoek gedaan bij deze doelgroep. Vragen die onder andere gaan over motivatie op het werk en herstel tijdens vrije dagen. De vragenlijsten zijn door het hele jaar afgenomen en daarin zien we duidelijke verschillen terug tussen de seizoenen. In onze dataset hebben we een groep van 526 medewerkers geselecteerd op basis van homogeniteit: ze werkten allemaal in dezelfde fabriek in de sector Petrochemie en in hetzelfde rooster: een kortcyclisch, voorwaarts roterend vijfploegenrooster beginnend met twee ochtenddiensten, dan twee avonddiensten, twee nachtdiensten en daaropvolgend vier dagen vrij. Na afloop van de reeks van in totaal zes diensten ligt het biologische ritme bij deze medewerkers wat uit het lood, vanwege de steeds wisselende tijden van werken, slapen en eten. In onze lijst zitten vragen die gaan over de mate waarin medewerkers daarna, in hun vrije tijd, in staat zijn om weer in hun eigen ritme te komen. Een fenomeen dat in de wetenschap wordt aangeduid met de term entrainment (ritme aanpassing), een voor deze doelgroep belangrijke indicatie van herstel. 

Lastiger in het ritme komen in de zomer 

Als we kijken naar de mate van entrainment over de seizoenen, wordt duidelijk (zie figuur 1) dat met name in de lente en zomer de mate waarin medewerkers in staat zijn weer in hun eigen ritme te komen, zo’n 12 tot 15 procent lager ligt ten opzichte van de winter. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat medewerkers in de ochtend, na hun nachtdiensten op weg naar huis, al volop blootstaan aan daglicht wat op dat moment de biologische klok nog wat verder in de war brengt. In de winter daarentegen is het nog donker op deze tijdstippen.